Serious game: oefenen met land en water in Wieringermeer

Gepubliceerd op dinsdag 3 maart 2015

Zoetwater is overal schaars... behalve in Nederland. Neem nou het IJsselmeer. Bij hoog water kan een deel de achterliggende polders bevloeien, met nieuwe kansen voor landbouw, tuinbouw, recreatie en visserij. Maar hoe krijg je alle stakeholders op één lijn? Rijkswaterstaat vroeg studenten de Inland Shore Game te bouwen. "Als partijen gamen, komen ze sneller tot elkaar."

Pal aan het IJsselmeer ter hoogte van Wieringerwerf ligt ‘The Farm', een proeftuin van Rijkswaterstaat voor nieuw waterbeheer. Bij helder weer is vanaf de dijk het verkeer op de Afsluitdijk te zien. Vandaag (17 december) is er vrijwel niets te zien. Het is grijs en kil. De akkers zijn leeg, de modderige landwegen verlaten. Maar in The Farm brandt licht. Studenten van Hogeschool Windesheim en Hogeschool Rotterdam hebben zich verzameld. Voor hen is het een bijzondere dag. Zij presenteren een prototype van de Inland Shore Game, een spel waarmee de situatie in het poldergebied rond The Farm wordt nagebootst.

Die ‘situatie' vraagt natuurlijk om een toelichting. Al vele jaren zijn er plannen om zoetwater uit het IJsselmeer te gebruiken in de achterliggende polders, onder meer in de Wieringermeer. De achterliggende gedachte is dat Nederland door de stijging van de zeespiegel en klimaatverandering nieuwe vormen van waterbeheer nodig heeft. Rijkswaterstaat experimenteert daarom met opslag van overtollig water uit het IJsselmeer voor later gebruik in het land achter de dijk, zoals hier bij The Farm, waar 20 hectare beschikbaar is voor proeven.

Grootse plannen stuiten over het algemeen op veel weerstand door tegenstrijdige belangen. Maar waarom ruzie maken als je ook in een serious game kennis kunt nemen van elkaars standpunten en kunt zoeken naar breedgedragen oplossingen? Dat is het idee achter de Inland Shore Game. Het spel wordt vandaag gespeeld door zes organisaties: Rijkswaterstaat, ingenieursbureau Deltares, Provincie Noord-Holland, Hogeschool Windesheim, Wageningen University en gamedeveloper Tygron. De studenten Rowan Visser, Xiao Wu, Jack Ashton en Ibtisam Ali voeren de regie.

Minor Polders

Een maand eerder. Bij Tygron in Den Haag vindt de aftrap plaats van het project. Voertaal: Engels. "Guys, we need to have conflict." De zware basstem van begeleider Joris van Dijk klinkt streng. Tygron (een toonaangevend Nederlands bedrijf in serious gaming) is door Hogeschool Windesheim gevraagd een aantal studenten op sleeptouw te nemen. Tygron is bereid voor het spel de zogenaamde engine beschikbaar te stellen, de template waarin de studenten hun eigen verhaallijn kunnen bouwen. Welnu, dat moet vooral geen slap verhaaltje worden. Van Dijk wil in het spel conflicten zien, verschillen van mening, botsende belangen en verborgen agenda's. Want zo is ook de realiteit. Er zullen fouten gemaakt worden. En van fouten leer je.

Rowan Visser is de enige Nederlandse student in het gezelschap. Hij gaat zich bezighouden met testen van het spel en het plaatsen van opmerkingen als er dingen veranderd moeten worden. Visser is ook de verantwoordelijke voor de tijdlijn: wat moet er wanneer gebeuren? De deadline halen is al een uitdaging op zich. De studenten hebben nog vier weken en Visser heeft ook nog andere dingen aan zijn hoofd dan de Inland Shore Game.

Visser: "Ik volg de opleiding Watermanagement aan Hogeschool Rotterdam. Een half jaar lang doe ik de minor ‘Polders'. Van de 30 studiepunten die de minor oplevert kan ik er 10 halen met deze game. Elk studiepunt staat voor 28 uur studeren. De game staat dus voor 280 uur. Dat is een flinke belasting. En onze docenten stellen ook nog eens extra eisen. Ze willen dat we dicht tegen het bedrijfsleven aan zitten. Ze noemen dat ‘co-makership'. Wij moeten voor echte opdrachtgevers leren werken, in dit geval Rijkswaterstaat. Ze willen dat alle eigenschappen van de stakeholders in dit gebied op de goede plek in het spel staan."

Die stakeholders hebben ondertussen allemaal hun eigen belangen. Natuurlijk, met het overtollige zoetwater uit het IJsselmeer kunnen mooie dingen worden gedaan. Misschien kunnen er boerderijen worden opgezet voor de kweek van wolhandkrabben. Wellicht is het gebied geschikt voor sportvisserij, visteelt of drijvende landbouw. Maar willen de aardappel- en bietenboeren dat wel? Hebben de natuurorganisaties misschien andere plannen? Hierover moet gecommuniceerd worden. Waterschappen, bewoners, gemeentes, agrariërs, recreanten en natuurorganisaties moeten goed worden ingelicht want stakeholders die niet weten wat er speelt in hun eigen achtertuin, dat is de dood in de pot.

Onderzoek

Voor de studenten is de Inland Shore Game een tough cookie. Een serious game bouwen terwijl je nog nooit van serious gaming had gehoord, is een kunst apart. Stel je voor: je bent nog nooit in de kop van Noord-Holland geweest. Je kent het gebied niet, je kent de engine van Tygron niet, je kent de andere studenten niet en snapt eigenlijk ook niet wat je docent nou precies wil. Hoe moet je dan die studiepunten binnenhalen?

In The Farm blikt Rowan Visser terug op een maandje bikkelen: "Tijdens mijn opleiding in Rotterdam heb ik een methode geleerd om aan grotere projecten te werken. Ik wist bij dit project niet precies wat er verwacht werd en het leek me in eerste instantie een goed idee als we eerst grondig onderzoek gingen doen naar het gebied." De studenten ging bij Rijkswaterstaat in Lelystad op bezoek om projectleider Roel Doef te ondervragen. Ze keken een middag rond in de Wieringermeer en deden desktop-research naar de bodemgesteldheid in de Wieringermeer.

Het onderzoek kostte veel meer tijd dan verwacht en leverde geen noemenswaardige bijdrage aan het eindproduct. Visser: "We kwamen erachter dat de game vooral gericht moest zijn op het verbeteren van de relaties tussen de stakeholders. Inderdaad, die bodem hebben we iets tè grondig bestudeerd. We kwamen in tijdnood en hebben uiteindelijk een paar nachten moeten doorwerken om de deadline te halen."

Wat ook tegenviel was de communicatie onderling. Een team met twee Schotten, een Nederlander en een Chinese is misschien wat veel van het goede. Visser moest als enige Nederlander voortdurend aan de buitenlandse studenten uitleggen hoe hier de hazen lopen. Wat is de rol van waterschappen en provincies? Welke regels en vergunningen zijn nodig? Zeker in een polderlandschap is dat ingewikkelde materie, nauwelijks uit te leggen aan iemand uit het buitenland. Visser noemt het verschil tussen grondwater onttrekken, waarvoor gemeentes verantwoordelijk zijn, en de hoogte van het grondwater controleren, wat de waterschappen doen. "Leg dat maar eens uit aan een meisje uit China."

Inland Shore Game

In The Farm is inmiddels de strijd losgebarsten. Aan twee kleine kantinetafels gaan twee strijdende teams achter zes opengeklapte laptops proberen zoveel mogelijk punten te halen. ‘Team Waterwinners' en ‘Team Rudolf' bestaan elk uit drie spelers (en drie vaste rollen): overheid, ondernemer en kennisinstelling. De spelers moeten goede verdienmodellen ontwikkelen waarmee haalbare plannen voor het gebied kunnen worden uitgewerkt. Door samen te werken en goed te communiceren gaan zij proberen de maximale score van 100 punten binnen te halen.

Over en weer worden er vragen gesteld. ‘Overheid, ik heb een ontheffing van het bestemmingsplan nodig. Hoe kan ik dat regelen?' De studenten verrichten hand- en spandiensten. Ze hollen van tafel naar tafel om onduidelijkheden op te lossen of kleine hints te geven. En als het allemaal te gemakkelijk wordt, bouwen ze complicatie in, of ze sturen een gemeen berichtje per e-mail om de spelers op het verkeerde been te zetten. Zo gaat dat in het echt ook.

De spelers laten zich ondertussen meeslepen door de verwikkelingen in het spel. ‘Ik ben zó bang dat ik teveel investeer', zucht docente Annebeth Loois van Hogeschool Windesheim. Dat blijkt mee te vallen. Ze heeft nog één miljoen over. ‘Hoeveel kan ik investeren in kennis en innovatie?', wil Debora de Block van Wageningen University weten. Een duidelijk antwoord blijft achterwege en de vraag verdampt in de Noordhollandse mist. Team Rudolf wil meer bouwen. Wat moeten ze doen? ‘Stuur een bericht naar de bank', adviseert student Jack Ashton. ‘Of dien een subsidieverzoek in.'
De tijd vliegt. Opvallend is de betrokkenheid waarmee wordt gespeeld. Volwassen mensen worden volledig in beslag genomen door een spelletje. Halverwege maken de studenten een tussenbalans op. Visser: "Jullie weten nu allemaal wat de bedoeling is. Dat kostte wat tijd. In het begin dachten sommigen van jullie dat je tegen elkaar in plaats van met elkaar aan het spelen was. Het gaat om samenwerken en onderhandelen."

Wederom wordt er een uur gespeeld. Dan zit de strijd erop en wordt de eindstand bekendgemaakt. Team Waterwinners heeft 43 punten gehaald, Team Rudolf 51 punten. Roel Doef van Rijkswaterstaat geeft aan zijn overwinning een creatieve draai: "Winnen is niet belangrijk. Ons doel is de inzichten te gebruiken in de werkelijkheid. Dat betekent dat we moeten samenwerken om gezamenlijke doelen te halen. Zo worden we op termijn allemaal winnaars. Hoe beter we communiceren, hoe succesvoller we zijn." En zo is het maar net. Docent Loois: "Een compliment voor mijn leerlingen. Ze hebben nachtenlang doorgepakt om de deadline te halen. Het spel was zo goed als bugfree. En het was fun om te spelen."

Achteroever-concept

Bij Rijkswaterstaat wordt de Inland Shore Game geschaard onder de noemer ‘innovatie'. Roel Doef bestudeert innovatieve methodes om kostbaar zoetwater beter te benutten en beter gebruik te maken van het teveel aan zoetwater (wat in Nederland regelmatig aan de orde is). Doef noemt het project rond The Farm een achteroever-concept. De achteroever is het land achter de IJsselmeerdijk. Daar kan water worden geborgen. Ook kan het waterpeil worden afgestemd op de gewenste functie. Overschotten en -tekorten kunnen worden beheerd. Kortom: nieuwe kansen voor economie, ecologie, leefbaarheid en veiligheid.

Doef: "De wateroverschotten wordt nu afgevoerd naar de Waddenzee. Dat vind ik zonde. We kunnen er intensiever gebruik van maken. Neem nou de boeren in het gebied, die hebben nu een opbrengst van enkele duizenden euro's per hectare. Het zou zomaar kunnen dat drijvende landbouw of een combinatie van krabbenteelt en recreatie meer oplevert. Dat onderzoeken we met de Inland Shore Game. Kijk, de stakeholders kunnen vergaderen en rapporten schrijven, wat normaal ook gebeurt. Ze kunnen ook samen een spel spelen. Dat is goedkoper en aantrekkelijker. Als partijen samen gamen, komen ze veel sneller tot elkaar."

Doef's doel is alle belanghebbenden erbij betrekken, ook de aardappel- en bietenboeren die nu nog afwachtend zijn. Het spel kan hun twijfel en angst voor verandering wegnemen en leiden tot meer draagvlak voor het achteroever-concept. En niet alleen in de Wieringermeer. Langs de hele kust, van Den Oever tot Medemblik, zijn er mogelijkheden. Als de plannen in de toekomst echt worden gerealiseerd, kan Nederland met achteroever-concepten een voorbeeldfunctie vervullen voor de rest van de wereld. Die droom wil Doef realiseren. Het moet niet bij "luchtfietserij" blijven.

Serious gaming kan helpen bij de realisatie. Overigens benadrukt Doef dat de Inland Shore Game weliswaar het gebied rond The Farm representeert maar geen 1-op-1 vertaling is. Het is geen gebiedsplanner. Begeleider Hansje Hooghiemstra van Tygron licht toe: "We hebben de Wieringermeer expres niet al te gedetailleerd nagemaakt. Het haventje hiervoor staat er bijvoorbeeld niet op. Het is de bedoeling dat stakeholders in andere gemeentes rond het IJsselmeer zich ook herkennen in het spel."

Xiamen University

En dat alles op een druilerige woensdagmiddag in december. Voor Ibtisam Ali en Jack Ashton van Napier University (Edinburgh) is het een aparte ervaring. Zij hadden in Schotland nog nooit van serious gaming gehoord. Ashton: "Onze studie is vooral gericht op theorie en calculatie. Dit is echt de praktijk, geen fictie."

De Chinese Xiao Wu vindt het vooral "amazing". Wu kwam in augustus naar Nederland. Ze doet mee aan een uitwisseling tussen de Xiamen University en Hogeschool Windesheim en vertelt dat Chinese studenten gewend zijn hun voorgeschreven proeven in het laboratorium te doen, passief naar de docent te luisteren en vooral heel vaak ‘ja' te knikken. Eigen initiatief is niet gebruikelijk. Nu moet ze ineens voor een echte opdrachtgever werken en zelf bedenken wat er moet gebeuren. Dat is even wennen maar wel amazing.